تألیف از ریشة « الفت » و به معنای پیوندزدن، به هم آمیختن، گردآوری مطالب متناسب با هم در یک مجموعه است و معمولاً نیاز به تتّبع و کاوش و دقت و حوصله دارد. گرچه در عرف رایج، معمولاً تألیف و تحقیق را و مؤلف و محقق را به جای هم به کار می‌برند، ولی میان محقق و مؤلف تفاوت بسیار است.
مؤلف، صرف گردآورندة مطالبی از جاهای مختلف و تنظیم کنندة مطالبی است که با تتبع و پژوهش به دست آورده است، اما محقق، از اندیشه‌ای نقّاد و دیدگاهی عمیق برخوردار است و « صاحب نظر » است و کارش تنها جمع آوری مطالب از منابع مختلف نیست بلکه اندیشمندی است که نظریه‌ای را با برهان و دلیل، اثبات یا رد می‌کند، یا مطلبی جدید کشف می‌نماید، یا مطلب کشف شده‌ای را تکمیل می‌کند، یا چیزی را که به صورت نظریه بوده است به اثبات می‌رساند.
«نظریه پردازی» و اثبات آن نیز ذهنی قوی و شیوه‌ای محققانه می‌طلبد. البته تتبع و کاوش، مقدمة تحقیق می‌تواند قرار بگیرد و محقق، بر مبنای « یافته‌ها » می‌تواند نظر بدهد.
در حـال حـاضـر بـرخى ناآگاهانه واژه تحقیق را در مواردى به کار مى برند که مـوجـب سـوء تـفـاهم مى شود, بدین معنى که درمواردى رونویسى از برخى از صـفـحـات یـک یـا چـند کتاب و چیدن آن ها در کنار یکدیگر را نیز تحقیق نام نـهاده اند, در حالى که تحقیق یک فرآیند پیچیده اى است که شامل مجموعه اى مـنـظم از اعمال ویژه همراه با کاربرد فنون خاص به منظور پاسخ گویى به یک سـوال مـعـیـن مى باشد. در این فرآیند, همچنان که بیان شد, یک سؤال اساسى وجود دارد و نیز فرضیه یا فرضیه هایى که به آزمون گذاشته مى شود . بـنـابراین , تحقیق عبارت است از جست و جو در امرى به منظور دست یافتن به واقـعـیـت و حـقـیقت آن امر که داراى اصول وروش هاى مخصوص به خود نیز مـى بـاشـد.(الـبـته در قلمرو علوم مختلف اصول و روش هاى تحقیق از یکدیگر متفاوتند.) امامطالعه , به معنى خواندن کتاب یا هر نوشته دیگرى مى باشد که به مـنظور دقت در آن و یا افزایش اطلاعات صورت مى گیرد.اگر چه مطالعه نیز روش هـاى خـاص خـود را دارد و از اصـول و قـواعد معینى پیروى مى کند ولى هـرگز نباید این دو را به جاى یکدیگر به کار برد, زیرا اصول و روش هاى مطالعه در مقایسه با اصول و قواعد حاکم بر تحقیق , چندان پیچیده و گسترده نیستند. استادان در برخى از درس هاى دانشگاهى نیز, به منظور آشنا کردن دانشجویان بـه کـتـاب هـا و مـنابع مختلف هر در س , از آن هامى خواهند که درباره مساءله خـاصى از موضوع درسى خور گزارشى تهیه کنند, چنین کارى را نیز نباید یک تـحقیق نامید. هدف از تهیه این گونه گزارش هاى درسى , کمک به یادگیرى دانشجویان از طریق جست و جو و مطالعه منابع مختلف است .
ایـن نـوع کار عملى که در اصطلاح دانشگاهى (یا مقاله یا گزارش) درسـى نـامـیده مى شود فاقد ویژگى هاى یک تحقیق است و نباید با آن اشتباه شـود. بـه طـور کـلـى در مـواردى که هنوز دانشجویان , درس روش تحقیق را نـگـذرانـده انـد, امـکـان تـهیه یک مقاله تحقیقى وجود ندارد, اگر چه مراجعه دانـشجویان به کتاب هاى مختلف و تهیه گزارش نسبت به برخى از موضوعات درسى هم امکان پذیر است و هم مى تواند در فراگیرى بهتر دروس مفید باشد.