تألیف از ریشة « الفت » و به معنای پیوندزدن، به هم آمیختن، گردآوری مطالب متناسب با هم در یک مجموعه است و معمولاً نیاز به تتّبع و کاوش و دقت و حوصله دارد. گرچه در عرف رایج، معمولاً تألیف و تحقیق را و مؤلف و محقق را به جای هم به کار می‌برند، ولی میان محقق و مؤلف تفاوت بسیار است.
مؤلف، صرف گردآورندة مطالبی از جاهای مختلف و تنظیم کنندة مطالبی است که با تتبع و پژوهش به دست آورده است، اما محقق، از اندیشه‌ای نقّاد و دیدگاهی عمیق برخوردار است و « صاحب نظر » است و کارش تنها جمع آوری مطالب از منابع مختلف نیست بلکه اندیشمندی است که نظریه‌ای را با برهان و دلیل، اثبات یا رد می‌کند، یا مطلبی جدید کشف می‌نماید، یا مطلب کشف شده‌ای را تکمیل می‌کند، یا چیزی را که به صورت نظریه بوده است به اثبات می‌رساند.
«نظریه پردازی» و اثبات آن نیز ذهنی قوی و شیوه‌ای محققانه می‌طلبد. البته تتبع و کاوش، مقدمة تحقیق می‌تواند قرار بگیرد و محقق، بر مبنای « یافته‌ها » می‌تواند نظر بدهد.